يكي از نعمت‌ها و موهبت‌هاي جامعه ما اين است كه در ايام خاص دچار تغيير و تحول مي‌شود و فرصت‌هاي بي‌نظير تربيتي پيدا مي‌شود. مثل اعياد غدير، قربان و بعثت و اعياد ولادت ائمه اطهار و همينطور ايام سوگواري كه مهمترين آن ايام محرم است. هر اندازه بتوانيم فضايي سازنده و با تدبير به وجود بياوريم بهره تربيتي بيشتري خواهيم برد.
دكتر محسن اصغري نكاح، روانشناس كودك و نوجوان و استاد دانشگاه فردوسي مشهد در مصاحبه با ايران زندگي از نحوه حضور كودكان در مراسم محرم اين‌گونه سخن مي‌گويد: بايد بدانيم امام حسين (ع) متعلق به تمام بشريت است.
وي گفت: كودكان و نوجوانان در اين ماه سهم ويژه‌اي دارند. مهمترين شركت‌كنندگان در عزاداري‌هاي محرم، كودكان و نوجوانان هستند و آن‌ها مي‌توانند بيشترين بهره را بگيرند و آينده جامعه را با سبك زندگي حسيني و با معرفت امام حسين (ع) بسازند.
خانواده‌ها بايد توجه داشته باشند اگر مي‌خواهيم برخي از آسيب‌هاي اجتماعي و فردي در خانواده و همچنين كودكان اصلاح شود بايد از اين ماه استفاده كنيم. در قيام عاشورا و فرهنگ تربيتي آن ايثار و ازخودگذشتگي و عرفان و دعا و مناجات و ظلم‌ستيزي، ياري كردن مظلوم و آنچه به عنوان زندگي متعالي مي‌خواهيم در اين حماسه وجود دارد و مي‌تواند به كودكان و نوجوانان ديدگاه متعالي بدهد كه آينده خود را به جاي مشغول شدن به اهداف پوچ با يك انگيزه بالا بسازند و اين فرهنگ مي‌تواند در شغل و درس و در مسائل اجتماعي و فرهنگي و تشكيل خانواده در آينده به آن‌ها كمك بكند. لذا خانواده‌ها و متوليان برگزاري مجالس عزا ازجمله مديحه‌سرايان و ذاكرين اهل بيت بايد نسبت به نكات تربيتي مربوط به كودكان در اين ايام حساس باشند.
محرم فرصتي براي تربيت
بايد بدانيم كه محرم و مراسم عزاداري اين ايام يك فرصت تربيتي براي خانواده‌ها، كودكان و جامعه است. بايد قبل از محرم آماده شد و كودكان را آماده كرد. در مراسم عزاداري بايد تلاش كنيم و بعد از آن هم مراقب باشيم آثار تربيتي به دست آمده حفظ شود. ما نبايد اين نگرش را داشته باشيم كه عاشورا تنها يك مراسم مذهبي و فرصتي براي رسيدن به ثواب است. عاشورا و محرم يك گنجينه بزرگ فرهنگي و تربيتي است كه همه مي‌توانند در آن مشاركت داشته باشند.
يكي از مسائلي كه ما برای آرامش روان و ساختار شخصيتي لازم داريم هويت ديني و اسلامي است. اين روانشناس با بيان اين‌كه اگر بتوانيم در كودكان يك هويت اسلامي و حسيني ايجاد كنيم آن‌ها خود را شايسته مي‌دانند و در خيلي از مواقع زماني كه در معرض ناهنجاري قرار مي‌گيرند مي‌توانند خويشتنداري كنند، افزود: كودكان بايد در مراسم عزاداري همپاي بزرگترها مشاركت داشته باشند تا توانايي فهم و نحوه شركت در عزاداري‌ها را پيدا كنند. آن‌ها مي‌توانند در بخش‌هاي مختلف عزاداري مانند پذيرايي كردن يا نصب پرچم و… مشاركت داشته باشند و اين امر به ما كمك مي‌كند بتوانيم به بچه‌هايمان تجربه دين بدهيم. تجربه ديني مقدمه هويت ديني است. كودكان معمولاً آن چيزي را كه تجربه مي‌كنند بيشتر در زندگي مورد استفاده قرار مي‌دهند. شركت در عزاداري يكي از بهترين فرصت‌ها براي كسب اين تجربه ديني است.
دكتر اصغري نكاح در ادامه با بيان اين‌كه فضاي تربيتي و محيط خانه و مدرسه در تربيت كودكان اثر مي‌گذارد، گفت: بايد محيط خانه را براي اين ايام آماده كنيم. اگر از كودكانمان نظر بخواهيم كه كتيبه يا پرچم را كجا نصب كنيم و با اين كار احترام گذاشتن به اين ايام را به كودكان آموزش می‌دهيم.
خانواده‌ها مي‌توانند با شناسايي تكيه‌ها يا مساجدي كه مراسم عزاداري در آنجا با فرزندانشان همخواني بيشتري دارد شركت کرده و در اين زمينه مي‌توانند از آن‌ها نظرخواهي كنند كه دوست دارند در كدام مراسم شركت كنند؟ اگر هم خودمان دوست داريم در مكان ديگري عزاداري كنيم بهتر است در مجالسي كه كودكان پيشنهاد مي‌كنند هم شركت كنيم اين مسأله باعث مي‌شود بچه‌ها احساس پيوند بيشتري با اين فضا بكنند و بايد حق انتخاب را به بچه‌ها بدهيم.
وي ادامه داد: در زندگي‌هاي آپارتماني امروزي مي‌توانيم اين فرصت را به كودكان بدهيم كه يك روز دوستان يا همكلاسي و يا بچه‌هايي كه در مجتمع مسكوني زندگي مي‌كنند را به خانه دعوت و يك مراسم كوچك عزاداري برپا كنند و خود كارهاي آن را انجام بدهند.
مقدمه معرفت
براي كسب معرفت بايد شور و هيجان داشت و با شناخت نسبت به وقايعي كه در طي زندگي با آن مواجه مي‌شويم نگاه كنيم. واقعه عاشورا يكي از راه‌هايي است كه با مطالعه دقيق آن و شور و هيجاني كه در ايام محرم هر عاشق دلباخته امام حسين(ع) به آن مي‌رسد مي‌توان به معرفتي رسيد كه هدف اصلي قيام عاشورا است. استاد دانشگاه فردوسي مشهد با بيان اين‌كه شركت در مراسم عزاداري ماه محرم و شور و هيجان آن مقدمه‌اي براي كسب معرفت است، ادامه داد: اگر از اين مقدمه استفاده نكنيم معرفت حاصل نمي‌شود.
حضور كودكان در اين‌گونه مراسم باعث مي‌شود آن‌ها حساس شوند و به دنبال اين باشند كه چرا امام‌حسين(ع) به همراه اعضاي خانواده‌اش در كربلا به جنگ با دشمن رفتند. حضور در مراسم عزاداري يك نوع فعاليت اجتماعي محسوب مي‌شود و كودكان وقتي شور و هيجان اجتماعي را در اين مراسم مي‌بينند اين شور و هيجان به آن‌ها سرايت مي‌كند. البته خانواده‌ها بايد اقتضاي سن كودكشان را نيز در نظر بگيرند.
بايد توجه داشته باشيم كودك در مراسم عزاداري نيز كودك است و اگر مي‌خواهند راحت بنشينند يا اسباب‌بازي همراه داشته باشند نبايد مانع كار آن‌ها شد و خانواده‌ها اگر كودك زير 4 سال را به اين مراسم مي‌برند حتماً همراه خودشان مقداري غذا يا كاغذ و مداد رنگي داشته باشند تا اگر حوصله كودك سر رفت سرگرم شود و توجه داشته باشيم نبايد كودكان را مجبور كنيم مثل بزرگترها در اين‌گونه مجالس بنشينند و عزاداري كنند. حتي اگر چند كودك در اين مراسم در كنار هم قرار گرفتند نبايد مانع از بازي آن‌ها شويم. همچنين برگزاركنندگان اين گونه مراسم، سخنرانان و مداحان به كودكان تذكر ندهند.
يكي از مباحث مهم در عزاداري‌هاي كودكان در ايام محرم شيوه برخورد والدين قبل از عزاداري، حين عزاداري و بعد از عزاداري است. صبوري والدين در آماده كردن بچه‌ها مؤثر است. كودكاني كه با عجله آماده مي‌شوند يا با تحكم والدين مواجه مي‌شوند نسبت به حضور در اين مراسم بي علاقه خواهند شد. همچنين در زمان مراسم عزاداري بايد با كودكي فرزندان‌مان كنار بياييم و بعد از مراسم نيز بايد پاسخگوي سؤالات احتمالي او باشيم. بايد از برخورد خشن و تحقير كردن كودكان در اين مجالس خودداري شود.
شور و هيجاني كه در مجالس عزاداري محرم در بچه‌ها ايجاد مي‌شود مقدمه‌اي است تا بچه‌ها حساس بشوند و پيگير علت قيام عاشورا شده و همچنين با نحوه زندگي امام حسين(ع) آشنا بشوند. برخي از خانواده‌ها تصور مي‌كنند نيازي نيست كه كودكان در سن كم در اين مراسم شركت كنند و وقتي بزرگتر شدند آن‌ها را به مراسم عزاداري بايد برد. اين تصور غلطي است زيرا اگر كودكان در اين مراسم حضور پيدا نكنند و با صداها و آواها آشنا نشوند بعدها حضور پيدا كردن آن‌ها در اين مراسم دشوار است. در اصل حضور كودكان در هيـأت‌ها آماده‌كردن آن‌ها براي دوران نوجواني است. حزن عزاداري ايام محرم حزن خاص و هدفمندي است و افسردگي نمي‌آورد بلكه مقدمه نشاط و مسئوليت‌پذيري است.
وي ادامه داد: حادثه عاشورا يك حماسه خانوادگي است، خود امام حسين(ع) همراه خانواده به كربلا رفتند. در اين ميان اعضاي خانواده آن امام(ع) از طفل صغير تا پيرمرد وجود دارد. حوادثي كه در حادثه كربلا اتفاق افتاد مي‌تواند درس‌هاي بزرگي براي دختران، كودكان و نوجوانان باشد و اين‌ها را كودكان ما مي‌فهمند و با اين شخصيت‌ها ارتباط برقرار مي‌كنند.
در اين ايام خيمه‌هاي زيادي برپا مي‌شود و افراد زيادي نذري مي‌دهند. مي‌توانيم به بچه‌ها آموزش بدهيم. كسي كه مي‌خواهد غذاي نذري بگيرد خودرواش را كجا بايد پارك كند و مي‌تواند به كودكش بگويد كه با پارك خودرو در مكاني مناسب مانع از رفت وآمد خودروهاي ديگر نمي‌شويم. والدين اگر به سهم خودشان در مراسم عزاداري مشاركت مي‌كنند كودكان ياد مي‌گيرند پول توجيبي‌شان را مديريت كنند و در بعضي فرصت‌ها كه براي باورها و ارزش‌ها پول خرج مي‌كنيم، مشاركت كنند.
والدين براي آموزش نذري دادن به كودكان مي‌توانند يك بار خوراكي كوچكي آماده كنند و به فرزندشان بدهند تا آن را به مدرسه ببرد و به همكلاسي‌هاي خود بدهد.
نقش مدارس در عزاداري كودكان
بعضي از مدارس در ايام محرم مي‌توانند با برپايي عزاداري براي دانش‌آموزان آن‌ها را در انجام اين مراسم مشاركت بدهند و به نوعي كارها را به آن‌ها بسپارند. مدارس در فرهنگ سازي نقش مؤثري دارند. مديران و معلم‌ها بهتر است در اين ايام بار تكاليف بچه‌ها را كمتر كنند.
دكتر اصغري نكاح با بيان اين كه بعضي از خانواده‌ها از اين كه ممكن است كودكانشان در اين گونه عزاداري‌ها و ذكر مصایب با خشونت آشنا شوند، گفت: اين‌گونه نيست چون بچه‌ها قدرت تشخيص دارند و مي‌توانند تشخيص بدهند گريه پدر و مادرشان براي چيست. در اين مراسم كودكان مي‌فهمند گريه والدين خاص است. توصيه مي‌شود كه مداحان و ذاكران به گونه‌اي مرثيه‌سرايي كنند تا مسائل حاشيه‌اي كه ممكن است براي كودكان آسيب‌زا باشد كمتر باشد ولي والدين نبايد نگران باشند و ذكر اين مصيبت‌ها آسيب هيجاني وارد نمي‌كند بلكه مقدمه‌اي براي فكر كردن كودكان به وقايع روز عاشورا است.
پاسخ‌هاي منطقي به سؤالات كودكان
گاهي كودكان با شنيدن داستان زندگي يا شهادت ائمه اطهار(ع) و بخصوص زندگي و شهادت امام حسين(ع) سؤالاتي در ذهنشان به وجود مي‌آيد كه بايد پاسخ منطقي به آن‌ها داد. بايد به زبان كودكان به آن‌ها پاسخ بدهيم. اگر والدين نمي‌توانند پاسخ و استدلال درستي داشته باشند مي‌توانند در اطرافشان كساني را كه مي‌توانند پاسخ مناسبي به سؤالات كودكان بدهند شناسايي كنند و از روحانيون نيز كمك بگيرند. مثلاً گاهي در ذهن بچه‌ها سؤال ایجاد مي‌شود چرا در كربلا آب نبوده يا چرا حضرت عباس (ع) از خوردن آب امتناع كردند. والدين بايد در ابتدا از خود كودك بخواهند جوابي براي سؤال خود پيدا كنند و اگر لازم است توضيح بيشتري بدهند و با استدلال آن را براي كودك توضيح دهند
